خواص و مضرات گپ شیر یا شیرخشت را بشناسید

آشنایی با خواص و مضرات گپ شیر یا شیر خشت

شیر خشت که به صورت قطعات جامد تقریبا کروی و یا اشکال دیگر به رنگ های سفید شیری و یا مایل به زرد، قرمز با طعم بسیار شیرین و خنک کننده به دو نام شیرخشت شهری و هراتی در عطاری و بازارهای ایران عرضه می شود. شیر خشت در برخی نقاط البرز مرکزی و اطراف بیرجند می رویند و در اثر فعالیت حشره ای بر روی آن ها ترشحاتی ایجاد می شود که مردم محلی آن ها را جمع آوری و به بازار عرضه می کنند. شیر خشت به عنوان یک ملین، تب بر و ماده خنک کننده در طب سنتی ایران مورد استفاده است. حال در این مطلب با خواص گپ شیر یا شیر خشت آشنا شوید.

خواص و مضرات گپ شیر یا شیر خشت را بشناسید

گیاه شناسی گپ شیر یا شیرخشت

شیرخشت که به اشتباه به آن صمغ (ترشحات هیدروکلوئیدی گیاهان) گفته می شود، در واقع نوعی مان (ترشحات قندی گیاهان که در اثر فعالیت حشرات بر روی آن ها ایجاد می شود) محسوب می شود. این مان ها قطعات بی شکل یا دانه هایی کروی تا اندازه یک نخود، به رنگ سفید آردی یا سفید مایل به زرد تا قرمز با طعمی بسیار شیرین و خنک هستند. شیر خشت در اثر فعالیت حشره بر روی دو‌گونه گیاه درختچه ای با نام های شیر خشت و سیاه چوب با نام های علمی Cotoneaster nummularioides Pojark و Cotoneaster nummularius Fisch. & Mey از خانواده گلسرخیان (Rosaceae) تولید می شود.

گیاهان مولد شیر خشت در شمال شرق و مرکز ایران به صورت پراکنده وجود دارند. درختچه های شیر خشت برگ های گرد و کرک دار، ساقه های قرمز یا قهوه ای و میوه نسبتا کروی قرمز یا سیاه رنگ با دو‌ دانه درست مشخص دارند. شیر خشت حاوی ۵۰ تا ۸۰ درصد مانیتول است و به عنوان ملین، تب بر و یک ماده خنکی زا مصرف سنتی دارد.

خواص و مضرات گپ شیر یا شیرخشت

امروزه از عصاره شیر خشت (در صنعت دارویی به نام قطره بیلی ناستر) به عنوان یک ملین خوب برای کودکان و رفع زردی سریع تر نوزادان استفاده می شود. در این موارد شیر خشت را می توان جایگزین ترنجبین کرد. همچنین، از آن برای کاهش حرارت بدن، درمان تب و به عنوان خنک کننده نیز استفاده می کنند. علاوه بر این، شیر خشت برای رفع یبوست، رفع عطش، درمان سرفه، تقویت معده و کبد، رفع خشونت سینه و حلق و ضماد آن برای روشن شدن پوست کاربرد دارد.

پژوهش های سال های اخیر بر روی شیر خشت نشان داده است که محصول خوراکی آن می تواند انسان را تا حدی در برابر تشعشعات اتمی مصون نگاه دارد. به نظر می رسد تولید شیر خشت بر روی این گیاهان مربوط به ایران و اطراف باشد، زیرا گزارشی در مورد گونه های دیگر گیاه در نقاط دیگر جهان ارائه نشده است.

همچنین بخوانید:  آشنایی با گیاه گون

خواص درمانی گپ شیر یا شیرخشت در طب سنتی

ابن سینا در کتاب قانون راجع به شیر خشت چنین گفته است:

شیر خشت یا شیر خشک، شبنمی است که در هرات بر درخت بید و گون کتیرا می نشیند و دارای مزاج معتدل است. همچنین، دارای اثر مسهلی و دیگر خواص مشابه ترنجبین، ولی از آن قوی تر است و خاصیت زداینده دارد.

در مخزن الاسرار راجع به شیر خشت چنین آمده است:

شیر خشت را به فارسی شیر خشک نامند. گفته اند شبنمی است که در خراسان و هرات و بعضی بلاد فرنگ بر درختی که آن را در نواحی خراسان کشیرو یا درختی دیگر به نام کبیرو نامند، می نشیند. آن درخت به قدر دو سه قامت بلند می شود و چوب آن خلدار زرد و سفید، سبک وزن و کمیاب و قسمتی است و از آن عصا می سازند.

لغت فارسی آن شیر خشک به معنی لبن منجمد یا مشابه شیر منجمد می باشد و لغت شیر خشت به معنی صمغ مشابه شیر است، چون خشت به معنی صمغ می باشد. بهترین شیر خشت تکه های بزرگ سفید و شیرین خالص است که چون در دهان گذارند زود حل شود و زبان را بسیار شیرین و سرد گرداند و شیرینی آن با عسل و شکر متفاوت است. طبیعت آن گرم و در رطوبت معتدل است. همچنین ملین طبع و مسهل صفرا، خلط آور، مقوی جگر و معده، کاهش دهنده حرارت بدن، رافع سرفه، خشونت سینه و حلق و تب می باشد.

مسهل نیکویی است که می توان آن را برای همه افراد و سنین بدون اذیت مصرف نمود با ماءالشعیر بهترین مسهل است. اثر مسهلی آن در صورتی که نزله و سرفه نباشد با گلاب بهتر است. همچنین با ماءالشعیر برای رفع تب حاد و افراد گرم مزاج مفید می باشد. تاثیر مسهلی آن با عرق رازیانه و روغن بادام بیشتر و بهتر است. از عوارض آن قرار قر در معده (صدای معده) و رقیق شدن منی و سرعت انزال است.

مضرات گپ شیر یا شیرخشت

مصرف بی رویه از شیر خشت باعث ایجاد صدا در معده و مشکلات جنسی در مردان (رقیق شدن منی و سرعت انزال) می شود. اگرچه شیر خشت یک درمان موثر برای رفع یبوست و زردی در نوزادان است، اما توصیه می شود در مصرف آن برای نوزادان و کودکان احتیاط کرده و با مشورت پزشک از آن استفاده کنید.