حس بویایی و نحوه عملکرد آن در بدن انسان

حس بویایی چیست؟

حس بویایی (Olfaction) یکی از 5 حواس موجود در بدن انسان است که به وسیله آن، بوها قابل تشخیص می شوند. این حس به بقای گونه بشری کمک می کند، چرا که برای تشخیص غذای فاسد از سالم و یا گاز نشت کرده، وجود حس بویایی لازم است. همچنین، فقدان بویایی می تواند به از بین رفتن اشتهای فرد منجر شود. بویایی برای بقای برخی از حیوانات خیلی ضروری تر است و به عنوان ابزار ارتباطی، حفاظت از خود، یافتن جفت و غیره استفاده می شود. حال بد نیست که در این مقاله با حس بویایی و نحوه عملکرد آن در بدن انسان، آشنا شوید.

حس بویایی و نحوه عملکرد آن در بدن انسان

دستگاه بویایی

محرک های بویایی، مولکول فراری هستند که از مواد مختلف آزاد می شوند. پس از جدا شدن مولکول ها از مواد، در فضا پخش شده و وارد مجرای بینی می شوند. مولکول های مورد نظر اغلب باید در چربی قابل حل باشند، چرا که گیرنده های بویایی از نوعی چربی پوشانده شده اند.

دستگاه بویایی شامل گیرنده های واقع در مجرای بینی، برخی نواحی مغز و مسیرهای عصبی رابط است. گیرنده های بویایی در قسمت فوقانی حفره بینی قرار گرفته اند. زمانی که مژک های این گیرنده ها (با ساختاری مویی شکل) با مولکول های ماده بودار ارتباط برقرار می کنند، به یک تکانه الکتریکی می انجامد و این تکانه از رشته های عصبی به پیاز بویی می رود. پیاز بویایی قشر مخ که در طرف داخلی قطعه های گیجگاهی واقع است، رابطه دارد. جالب این که میان پیاز بویایی و بخشی از قشر مخ که دخالتش در تشکیل خاطرات دراز مدت مسلم شناخته شده است، ارتباط مستقیمی وجود دارد. شاید هم این قضیه به این نکته ربط داشته باشد که گاه بویی معین کمک بزرگی در یادآوری خاطره ای بسیار قدیمی است.

حس کردن شدت و کیفیت بو

حساسیت انسان به شدت بو بستگی به ماده مورد نظر دارد. آستانه های مطلق می تواند بسیار کم و در حد یک پنجاه بیلیاردم غلظت هوا باشد، با این وجود باز هم حساسیت بویایی ما از گونه های دیگر کمتر است. مثلا سگ ها قادر به تشخیص موادی با غلظت ۱۰۰ درجه کمتر از رقمی هستند که توسط انسان قابل تشخیص است.

فقدان حساسیت نسبی ما ربطی به کمتر حساس بودن گیرنده های بویایی مان ندارد. بلکه فقط کمتر بودن گیرنده های انسان یک عامل از ۱۰۰ عامل است. تعداد گیرنده های بویایی انسان تقریبا ده میلیون است، در حالی که در سگ ها یک بیلیون می باشد.

اگر چه انسان ها کمتر از گونه های دیگر به حس بویایی اتکا دارند، در عین حال قادر به حس کردن کیفیت های خیلی متفاوت بو هستند. برآوردها متفاوتند، اما یک انسان سالم قادر به تشخیص بین ۱۰ هزار تا ۴۰ هزار بوی مختلف است و عمدتا زن ها بهتر از مردها عمل می کنند.

همچنین، رمزگذاری در حس بویایی با این کار در حس بینایی که در آن صرفا وجود سه نوع گیرنده کفایت می کرد، به کلی فرق دارد. به نظر می رسد که در حس بویایی تعداد کثیری گیرنده درگیر باشند، به طوری که وجود هزار نوع گیرنده بویایی تخمین نامعقولی نیست. هر نوع گیرنده یک بوی خاص را رمزگردانی نمی کند، بلکه شاید به چندین بوی مختلف واکنش نشان دهد. بنابراین، حتی در این دستگاه حسی هم که مملو از گیرنده است، کیفیت بر اساس الگوی فعالیت نورونی رمزگردانی می شود.

همچنین بخوانید:  فواید جالب رایحه درمانی

حس بویایی در حیوانات که بد نیست بدانید

همان طور که اشاره شد، بویایی برای بقا برخی حیوانات خیلی ضروری تر از انسان است. جای تعجب نیست که در گونه های دیگر، منطقه اختصاصی بویایی در قشر مخ نسبت به ما وسیع تر است. مثلا در ماهی، قسمت بویایی قشر مخ تقریبا در همه نیمکره های مغز یا در سگ ها، حدود ۳۳ درصد و در انسان حدود ۵ درصد را در بر گرفته است. این گوناگونی به تفاوت های حساسیت به بویایی مرتبط هستند. به دلیل قابلیت بسیار بالای سگ ها از نظر بویایی اداره خدمات پستی ایالات متحده و نیز گمرک آن برای وارسی بسته های باز نشده از نظر داشتن هروئین، سگ ها را تربیت می کنند. مخصوصا سگ های تربیت شده پلیس قادر به کشف محل اختفای مواد منفجره از طریق بویایی هستند.

حس بویایی در حشرات

از آن جایی که بویایی در گونه های دیگر به خوبی رشد کرده، اغلب به عنوان ابزار ارتباطی مورد استفاده قرار می گیرد. حشرات و برخی جانوران فرومون ترشح می کنند. فرومون ها مواد شیمیایی هستند که در هوا منتشر شده و توسط اعضا دیگر استشمام می شوند. مثلا یک شب پره ماده قادر به آزادسازی آنچنان فرومون قوی است که شب پره های نر را از فاصله چندین کیلومتر آن طرف تر به سمت خود جلب کند.

ما می دانیم که شب پره نر فقط به فرومون پاسخ می دهد و نه به نوری که از شب پره ماده می بیند. بر اساس یک تحقیق علمی، شب پره نر جذب شب پره ماده ای می شود که داخل محفظه ای توری غیر قابل رویت قرار داده شده است، به نحوی که شب پره ماده دیده نمی شود. اما، شب پره نر جذب شپ پره ماده ای نمی شود که در یک محفظه شیشه ای کامل قابل دیدن است که از خود بویی خارج نمی شود.

حشرات از بویایی برای انتقال پیام مرگ به اندازه عشق استفاده می کنند. وقتی مورچه ای می میرد، مواد شیمیایی ناشی از تجزیه بدنش در فضا متصاعد شده و مورچه دیگر را تحریک می کند که جسد او را به زباله دانی درخارج از لانه منتقل کنند. اگر به طور آزمایشی مورچه زنده ای را با این مواد آغشته کنیم، مورچه های دیگر او را به زباله دان حمل می کنند. اگر مورچه مورد نظر به لانه برگردد، باز هم او را به زباله دان حمل می کنند. این تدفین های قبل از موعد آن قدر ادامه می یابد تا اینکه بوی مرگ از بدن مورچه پاک شود.

آیا انسان ها از طریق حس بویایی با هم در ارتباط هستند؟

آزمایش ها نشان می دهند که ما حداقل می توانیم از بویایی برای متمایز ساختن خودمان از دیگران با تشخیص بین مردان و زنان استفاده کنیم. در یک مطالعه تحقیقاتی، به چندین زن و مرد لباس زیرپوشی داده شد که بر تن کنند (بدون آنکه دوش بگیرند و یا از مواد ضد تعریق استفاده نمایند). پس از 24 ساعت، همه لباس ها از تنشان خارج شد و در بوته آزمایش قرار گرفت. تمام شرکت کنندگان در این آزمایش، لباس خود را تنها با حس بویایی پیدا کردند و علاوه بر این، اکثر آن ها تشخیص دادند که کدام لباس متعلق به زن و کدام متعلق به مرد است.

طبق مطالعات تحقیقاتی ممکن است ما از طریق بوی بدن در مسایل ظریف تری نیز با هم ارتباط بر قرار کنیم. به نظر می رسد زنانی که با هم زندگی یا کار می کنند مراحل چرخه قاعدگی شان توسط بویایی به هم مرتبط می شود، چرا که به مرور زمان چرخه های قاعدگی شان با هم شروع و همزمان می گردد.

با این حال، به یاد داشته باشید که این ها تاثیرات بر روی عملکرد فیزیولوژیکی هستند و نه رفتار. اگر چه منظم بودن قاعدگی، با سلامت کارکردهای تولید مثلی و با باروری رابطه دارد، ولی مستقیما بر روی رفتار اثر ندارند. به علاوه، امروزه اکثر پژوهشگران بر این باورند که تاثیرات روان شناختی فرومون ها بر انسان غیر مستقیم است، چرا که عوامل اجتماعی و یادگیری بر رفتار ما بیش از سایر پستانداران موثر است.

از شما متشکریم که تا انتهای این مقاله با ما همراه بودید. سوالات خود را در قسمت “نظرات” با ما در میان بگذارید، همچنین اگر ایده یا نظری در رابطه با این مطلب دارید، خوشحال می شویم آن را با ما در میان بگذارید.

برای خرید روغن سقز کلیک کنید

روغن سقز را با خواص تسکین دردهای مفاصل، تقویت نیروی جنسی، تسکین درد کمر و درد های مفصلی، رویش مجدد موهای آسیب دیده، التیام سوختگی و از بین بردن جای آن، درمان تکرر و قطره قطره آمدن ادرار، از بین برنده ماه گرفتگی پوست بدن، درمان ترک لب، بدون هيچ اسانس و افزودنی شيميايی، از فروشگاه عطارک تهيه نماييد.

ارتباط آنلاین در تلگرام