آب انبارهای ایرانی

آب انبارهای ایرانی

آب برای انسان از دیرباز یکی از مهم‌ترین نیازهای زندگی بوده است. در ایران که با اقلیم ‌های خشک و نیمه ‌خشک روبه ‌رو است، راه‌ های ساده و کارآمد ذخیره‌ سازی آب اهمیت ویژه‌ای پیدا می کند. یکی از این راه ها آب انبارها هستند؛ سازه های زیرزمینی یا نیمه ‌زیرزمینی که به منظور نگهداری آب به کار می ‌رفتند و همچنان در برخی مناطق استفاده می شوند. در ایران چند آب‌انبار معروف و شاخص وجود دارد که هم از نظر تاریخی ارزشمندند و هم از نظر معماری جالب توجه‌اند. گاهی به عنوان آب‌انبارهای شهری یا میراث فرهنگی ثبت شده‌اند.

آب انبارهای ایرانی

برخی از این آب‌انبارها عبارت‌اند از:

• آب‌انبار گرگر (اصفهان): یکی از مشهورترین آب‌انبارهای تاریخی اصفهان است که در بافت قدیمی شهر قرار دارد و بازدیدکنندگان زیادی را جذب می‌کند.
• آب‌انبار سردار (اصفهان) یا آب‌انبار خزینه سردار: نمونه‌ای با معماری خاص، با فضایی زیرزمینی و نمایش‌دهنده سبک‌های معماری محلی اصفهانی.
• آب‌انبار قوام‌الملک (قم): در دوره‌های تاریخی ساخته شده و در بافت شهری قم جای گرفته است؛ نمونه‌ای از کاربری مشترک آب و فضاهای عمومی شهری.
• آب‌انبار گنبدی شیخ‌بهایی (شیراز): دارای سقف گنبدی و معماری منحصربه‌فرد، که به عنوان بخشی از بافت تاریخی شیراز شناخته می‌شود.
• آب‌انبار دوقلو یا دوچشمه (کرمان): نمونه‌ای با کاربری ترازهای مختلف ذخیره و دسترسی ساده‌تر به آب در فصول مختلف.
• آب‌انبارها در محلات تاریخی شهرهای یزد: البته یزد مجموعه‌ای از آب‌انبارهای قدیمی دارد که بسیاری‌شان با شیوه‌های معماری یزدی ساخته شده‌اند (مثل آب‌انبارهای روستای باستانی یا بافت‌های شهری مستقر در شهر یزد). بعضی از آنها به عنوان آثار ملی یا تاریخی ثبت شده‌اند.
• آب‌انبارهای شهر بم (شرق ایران): با توجه به بافت تاریخی و معماری خاص منطقه، برخی آب‌انبارها در بم دارای کاربری و طراحی ویژه‌ای هستند.

در این مقاله، به تاریخچه آب انبارها، چگونگی ساخت و کارکرد آنها و موارد استفاده‌ شان می‌ پردازیم. تاریخچه‌ای کوتاه از آب انبارها

• پیشینه باستانی و کهن:

در گستره ایران زمین، استفاده از آب برای زندگی، کشاورزی و دامداری از دوران بسیار قدیم رایج بود. در برخی مناطق، روستاها و شهرها برای تامین آب در فصول خشک، به فکر ذخیره سازی آب افتادند و سازه های زیرزمینی برای این منظور ساخته می شد.

• نقش معماران مشتاق به صرفه‌ جویی: