خواص و کاربرد جوزبوریا

آخرین به روزرسانی 13 بهمن 1398

خواص و کاربرد جوزبوریا (جوز بویا) را بشناسیم !

جوز درختی است همیشه سبز و دوپایه که ارتفاع آن به ده متر می رسد. این درخت شباهت زیادی به درخت نارنج دارد. برگ ها ساده، بیضی نوک تیز، چرمی و موج دار هستند که به صورت متناوب بر روی شاخه ها قرار می گیرند، گل های گیاه به صورت نر و ماده می باشند که گل های نر به شکل مجتمع سه یا چهارتایی روی ساقه شکفته می شوند. گل های ماده پوششی دارند که دارای یک مادگی با تخمدان تک خانه ای است و پس از لقاح به صورت میوه ای  به بزرگی هلو در می آید. درون این میوه  دانه ای تخم مرغی به طول تا 3 سانتی متر و عرض تا 1/8 سانتی متر و وزنی تا 10 گرم وجود دارد.

قسمت مورد استفاده گیاهان دانه های آن است. این درخت در تمام طول سال میوه می دهد. بهره برداری از درخت از سال های هفتم تا نهم شروع شده و بهترین بهره دهی آن پس از 20 سال می باشد. وقتی میوه ها کاملا می رسند باز می شوند و دانه هایی که در پوشش خشک و توری مانند و قرمز قرار دارند ظاهر می گردند. این دانه ها پوسته ای سخت و شیاردار و قهوه ای رنگ دارند. مغز آنها دارای سطحی ناهموار و چین خورده به رنگ تقریبا خاکستری، طعم تند و معطر و مطبوع است.

درخت جوز بومی جزایر باندا در ناحیه ملوکاس اندونزی و فرآورده های آن در بازار جهانی شامل پودر دانه، اسانس و کره دانه است. این گیاه در نواحی دیگر دنیا از جمله مالزی، جزایر قناری و جنوب هندوستان رویش دارد. جوزبویا در ایران وجود ندارد. ولی دانه های آن از قدیم به عنوان طعم دهنده و معطر کننده به ایران وارد می شده است.

خواص و کاربرد جوزبوریا

تاریخچه :

جوز یکی از ادویه هایی است که به عنوان عطر و طعم دهنده در غذاهای قرون وسطی اروپائیان به وفور مصرف می شد. همچنین مصارف پزشکی و نگهدارنده داشته است. در زمان الیزابت ها اعتقاد بر این بود که جوز می تواند از گسترش طاعون جلوگیری کند و باعث ریشه کنی آن شود، به همین دلیل مصرف آن بسیار معمول بود، تجار عرب از قدیم تجارت جوز می کردند و در قرون وسطی به قیمت گزافی به اروپائیان می فروختند. در آن زمان تنها منبع تهیه جوز جزایر باندا در اندونزی بود که تجار این منبع تولید را فاش نمی کردند و اروپائیان قادر به این رمزگشایی نبودند.

اما بعد از 1511 میلادی اولین بار پرتغالی ها توانستند به این منبع دست یابند و کم کم بازار از دست تجار عرب خارج شد. از همان زمان بود که کاشت درخت جوز در نقاط دیگر دنیا رواج یافت. از زمانی که کنترل جزایر باندا از دست آلمانی ها به انگلیسی ها افتاد آن ها این درخت را در کشورهای مستعمره خود از جمله زنگبار و جزایر گرانادا توسعه دادند. بر روی پرچم ملی گرانادا که در سال 1974 تثبیت شد طرحی از یک میوه جوز بازشده نقش بسته است.

ترکیبات مهم :

مهمترین ترکیبات دانه جوز اسانس است که به وسیله عمل تقطیر با بخار از پودر دانه‌ها استخراج می گردد. این اسانس که مایعی بی رنگ یا زرد کمرنگ با بویی نافذ می باشد، مصرف بسیاری در صنایع عطرسازی و داروسازی دارد. ( مثل تهیه خمیر دندان ها و شربت های سرفه ). همچنین در موادغذایی از جمله شیرینی جات، شربت ها، فرآورده های پختنی و دسرها مورد استفاده قرار می گیرد. در طب سنتی بعضی اقوام از این اسانس یا خود جوز برای بیمارانی که دارای مشکلات سوهاضمه و یا عصبی بودند استفاده می شده است.

مهم ترین ترکیبات اسانس جوز شامل : کامفن، دی‌پنتن، میریستی‌سین، الیمیسین، لینالول، بورنئول، ترپی نئول، ژرانیول، پی نن و اوژنول می باشند.

داروشناختی و اثرات مهم :

مهمترین اثرات جوز که مربوط به اسانس آن می باشد، خاصیت محرک آن است که مصرف بیش از حد آن باعث مسمومیت می گردد . اسانس همچنین خاصیت هضم کننده، ضد میکروب، ضدنفخ و تسکین دردهای رماتیسمی دارد.

خواص جوز هندی چیست ؟

جوز هندی تخم سخت درخت جوزبویا است که آن را آرد می کنند و برای مطبوع کردن مزه چای و شیر مورد استفاده قرار می گیرد. وقتی که با شیر نوشیده شود، به عنوان یک داروی قوی برای قلب و مغز عمل می کند و نیز برای کاهش ناتوانی جنسی از آن استفاده می شود. علاوه بر اینها جوز هندی برای درمان عدم کنترل ادرار، ضعف عمومی، اسهال، گاز و درد خفیف شکم و به همین طریق برای از دست دادن اشتها و اختلالات کبد و طحال موثر می باشد.

جوز هندی آرام بخش است و خواب طبیعی را افزایش می دهد؛ بنابراین برای رفع بی خوابی کمک خوبی است. البته در استفاده از جوز هندی به علت تاثیر قوی آن باید احتیاط کرد و فقط افراد بالغ می توانند هربار یک سر انگشت از آن را مصرف کنند. جوز هندی برای افراد واتایی و کافایی بسیار خوب است، ولی افراد با ساختمان بدنی پیتا می توانند از جوز هندی به اندازه های کمتر استفاده کنند.

همچنین بخوانید:  درمان بی خوابی شبانه با جوز هندی

کره جوز :

کره جوز از فشردن دانه های آن استخراج می شود. این کره که نیمه جامد می باشد به رنگ قرمز مایل به قهوه ای با مزه و بوی جوز است. حدود 75 درصد وزن این کره را تری میریستین تشکیل می دهد که می تواند به اسیدمیریستیک تبدیل شود. اسید میریستیک را می توان جایگزین کره کاکائو کرد. روغن یا کره جوز را می توان با روغن پنبه دانه یا روغن نارگیل مخلوط و به عنوان چرب کننده در صنایع مختلف استفاده نمود. اسیدهای چرب دیگر روغن جوز شامل اسیدهای لوریک، پالمیتیک و لینولنیک می باشد.

محصول جهانی جوز :

تولید جهانی جوز حدود 10 تا 12 هزار تن در سال است که اندونزی 75 درصد و گرانادا 2 درصد تولید محصول جهانی را برعهده دارند. تولیدکنندگان مهم دیگر هندوستان، مالزی و جزایر قناری هستند. مهم ترین واردکنندگان این محصول کشورهای اروپایی، آمریکا، ژاپن، هند، سنگاپور و هلند می باشند.

مهمترین اثرات گزارش شده :

آلرژی زا، ضددرد، سقط کننده، ضدسرطان، ضدباکتری، ضدادم، ضدالتهاب، آنتی اکسیدان، قابض، افزایش دهنده قوای جنسی، ضدنفخ، هضم کننده، قاعده آور، خلط آور، روان گردان، علف کش، کاهش دهنده کلسترول، لاروکش، خواب آور، مسکن، مقوی معده و محرک است.

سمیت و عوارض جانبی :

مصرف جوز و فرآورده های آن در مقادیر کم ایجاد سمیت نمی کند. ولی به مقدار زیاد دارای عوارض متعددی از جمله افزایش ضربان قلب، سرخ شدن چهره، سردرد، سقط جنین و ایجاد حالات روان گردانی می باشد. مهم ترین ماده سمی اسانس جوز میریستی سین است که می تواند باعث استفراغ، تشنج، تپش قلب و کاهش آب بدن شود. هم چنین این ماده دارای اثر هذیان آور قوی است. میریستی سین در مقدار زیاد باعث مرگ پرندگان و حیوانات می شود و سمیت آن برای حیوانات بیشتر از انسان است.

نکات قابل توجه :

جوز در ایران به عنوان معطرکننده و طعم دهنده و در طب سنتی به عنوان نیرودهنده و به صورت موضعی در تسکین و درمان دردهای رماتیسمی مصرف می شود. مصرف خوراکی جوز باید در مقادیر کم و به صورت غیرپیوسته باشد زیرا مقادیر زیاد آن باعث مسمومیت و عوارض جانبی می گردد. از جوز به عنوان معطرکننده و طعم دهنده در غذاهای بیشتر نقاط دنیا به خصوص کشورهای شرقی استفاده می شود.