بختک در خواب چیست و راه رهایی از آن
بختک در خواب: این عارضه بیشتر برای چه افرادی اتفاق می‌افتد؟
تجربه بختک در خواب یا همان فلج خواب، یک پدیده نسبتاً شایع و عجیب است که بسیاری از افراد حداقل یک بار در زندگی خود آن را تجربه کرده‌اند. بختک به حالت فلج موقت عضلات بدن گفته می‌شود که در هنگام خواب یا بیداری رخ می‌دهد و فرد قادر به حرکت یا حرف زدن نیست؛ این حالت اغلب با ترس و وحشت همراه است و ممکن است باعث اضطراب شدید شود. در این مقاله به بررسی بختک در خواب، علل وقوع آن، گروه‌های پرخطر و روش‌های مقابله با آن می‌پردازیم.
بختک در خواب چیست؟
بختک یا فلج خواب (Sleep Paralysis) وضعیتی است که در آن فرد هنگام بیدار شدن یا به خواب رفتن، به طور موقت از حرکت بازمی‌ماند و نمی‌تواند اعضای بدن خود را کنترل کند. این حالت معمولاً چند ثانیه تا چند دقیقه طول می‌کشد و پس از آن فرد به طور کامل قادر به حرکت است. در این حالت، فرد اغلب احساس ترس، وحشت، فشار روی قفسه سینه یا حس حضور یک نیروی منفی و ترسناک را گزارش کرده است.
از لحاظ علمی، بختک ناشی از اختلال در مراحل خواب است؛ به ویژه در مرحله REM (حرکات سریع چشم) که مغز خواب فعال است و بدن ما طبیعی است که فلج می‌شود تا از حرکت بدن هنگام خواب دیدن جلوگیری شود. وقتی این فلج عضلانی به هنگام بیداری نیز ادامه پیدا می‌کند، فرد دچار بختک می‌شود.
بختک در خواب چیست و راه رهایی از آن
علائم و روش تشخیص
علائم اصلی بختک عبارتند از:
- ناتوانی در حرکت دادن بدن به مدت چند ثانیه تا چند دقیقه
- احساس فشار یا سنگینی روی سینه
- حس خفگی یا تنگی نفس
- ترس و وحشت شدید
- دیدن صحنه‌ها یا اشکال ترسناک (توهم‌های بصری یا شنیداری)
- حس حضور یک نیروی نامرئی در اتاق یا کنار تخت
توجه داشته باشید که بختک معمولاً بدون مداخله نیاز به درمان خاص دارد ولی اگر تکرار آن زیاد یا همراه با مشکلات خواب شدید باشد، ممکن است نیاز به بررسی پزشکی و درمان داشته باشد.
بختک بیشتر برای چه افرادی رخ می‌دهد؟
بختک خواب می‌تواند برای هر کسی رخ دهد، اما برخی عوامل و شرایط احتمال وقوع آن را افزایش می‌دهند. در ادامه گروه‌هایی که بیشتر در معرض این مشکل قرار دارند را معرفی می‌کنیم:
-
افراد جوان و نوجوانان
تحقیقات نشان داده‌اند که بختک بیشتر در افراد جوان به ویژه در سنین نوجوانی و اوایل بزرگسالی رخ می‌دهد. در این گروه سنی، تغییرات هورمونی، استرس‌های تحصیلی یا اجتماعی و بی‌نظمی در الگوی خواب می‌تواند احتمال بروز بختک را افزایش دهد.
-
کسانی که دچار مشکلات خواب هستند
افرادی که دچار مشکلاتی مانند کم‌خوابی، بی‌خوابی مزمن، یا اختلالات خواب مثل آپنه خواب هستند، بیشتر مستعد تجربه بختک هستند. بی‌خوابی سبب می‌شود که چرخه خواب به طور طبیعی پیش نرود و مرحله REM به هم بریزد.
-
افراد دچار استرس و اضطراب شدید
استرس و فشارهای روانی و اضطراب شدید نقش اساسی در بروز بختک دارد. تغییرات در هورمون‌های استرس و فعالیت مغز می‌تواند موجب اختلال در مراحل خواب و در نتیجه فلج خواب شود.
-
افرادی که سبک زندگی نامنظم و بدخوابی دارند
کار کردن در شیفت شب، داشتن ساعات خواب نامنظم، خواب روزانه زیاد و یا تغییرات زیاد در برنامه خواب از دیگر عوامل بروز بختک خواب است.
-
مبتلایان به برخی بیماری‌های روانی
افرادی که دچار افسردگی شدید، اختلالات اضطرابی یا بیماری‌های روانی دیگر هستند، احتمال بیشتری برای تجربه بختک دارند.
-
افرادی که سابقه خانوادگی فلج خواب دارند
اگر در خانواده شما کسی سابقه بروز بختک داشته باشد، احتمال ابتلای شما نیز افزایش می‌یابد.
همچنین بخوانید: درمان بی خوابی با ورزش
عوامل و شرایط تشدیدکننده بختک خواب
علاوه بر گروه‌های مستعد، عوامل متعددی می‌توانند خطر بروز بختک خواب را افزایش دهند:
کم خوابی و بی‌نظمی در الگوی خواب
کمبود خواب، دیر خوابیدن، یا تغییر مکرر زمان خواب و بیداری باعث اختلال در چرخه طبیعی خواب می‌شود. این بی‌نظمی خصوصاً مرحله REM خواب که فلج عضلانی رخ می‌دهد را مختل می‌کند و احتمال بختک را افزایش می‌دهد.
استرس و نگرانی‌ها
فشارهای روانی و استرس مزمن، تولید هورمون‌های استرس مانند کورتیزول را افزایش داده و باعث اختلال در روند طبیعی خواب می‌شود. این مسئله موجب می‌شود مرحله خواب REM به درستی انجام نشود.
برخی داروها
داروهای خاصی مانند آرامبخش‌ها، داروهای ضد افسردگی و برخی مواد مخدر می‌توانند سطح فعالیت مغز و خواب REM را تغییر دهند و احتمال بختک را افزایش دهند.
خوابیدن به پشت
مطالعات نشان داده‌اند که خوابیدن در حالت طاق باز احتمال وقوع بختک را افزایش می‌دهد. در این وضعیت احتمال فلج شدن همزمان با بیدار شدن در خواب REM بیشتر است.
مصرف مواد مخدر یا الکل
مصرف بیش از حد الکل یا مواد مخدر باعث اختلال در کنترل مراحل خواب می‌شود و می‌تواند زمینه‌ساز بختک خواب شود.
همچنین بخوانید: فواید ورزش قبل از خواب و 6 تمرین برای داشتن خوابی لذت بخش
تفسیر فرهنگی و باورهای مربوط به بختک خواب
در بسیاری از فرهنگ‌ها، بختک خواب با باورها و تعابیر سنتی همراه است. مثلاً:
- در فرهنگ ایرانی و برخی کشورهای اسلامی، بختک به عنوان “جن‌زدگی” یا “تله جن” تعبیر می‌شود و تصور می‌شود که موجودات فراطبیعی روی سینه فرد نشسته‌اند.
- در غرب به این حالت “Sleep Paralysis” گفته می‌شود و معمولاً با توهمات وحشتناک یا حضور موجودات در اتاق همراه است.
- در برخی کشورها، بختک با نیروهای شیطانی یا ارواح مرتبط پنداشته شده است.
- با وجود باورهای سنتی، تحقیقات علمی نشان داده که این پدیده کاملاً طبیعی و مربوط به اختلال زمانی در مراحل خواب REM است.
راه‌های پیشگیری و مقابله با بختک خواب
اگرچه بختک خواب معمولاً خودبه‌خود رفع می‌شود، اما برای کاهش احتمال وقوع آن و کنترل وضعیت، می‌توانید نکات زیر را رعایت کنید:
تنظیم ساعت خواب و رعایت بهداشت خواب
- هر روز در زمان مشخصی به خواب بروید و بیدار شوید
- حداقل 7 تا 8 ساعت خواب مفید داشته باشید
- از خواب زیاد در طول روز پرهیز کنید
کاهش استرس و مدیریت اضطراب
- تمرین‌های آرام‌بخش مانند تنفس عمیق، مدیتیشن، یوگا یا پیاده‌روی را در برنامه روزانه قرار دهید.
- در صورت نیاز، از مشاوره‌ی روانشناختی برای مدیریت فشارهای روانی کمک بگیرید.
پرهیز از مصرف الکل، کافئین و مواد محرک
- مصرف کافئین را به صبح‌ها محدود کنید و از مصرف آن در ساعات نزدیک به خواب خودداری کنید.
- مصرف الکل و مواد مخدر را کاهش دهید یا قطع کنید.
انتخاب وضعیت خواب مناسب
سعی کنید به پهلو یا روی شکم بخوابید و از خوابیدن به پشت پرهیز کنید.
رعایت محیط خواب مناسب
- اتاق خواب را تاریک، آرام و دمای مناسب نگه دارید.
- از وسایل الکترونیکی مانند موبایل، تبلت و تلویزیون پیش از خواب پرهیز کنید.
علایمی که نیاز به مراجعه به متخصص ضروری است:
اگر بختک خواب به صورت مکرر و شدید رخ می‌دهد، یا زندگی روزمره شما را تحت تأثیر قرار داده است، بهتر است به پزشک مراجعه کنید. برخی علائمی که نیازمند بررسی تخصصی می‌باشند عبارتند از:
- بروز مکرر فلج خواب (مثلاً بیش از چهار بار در ماه)
- همراهی فلج خواب با کابوس‌های شدید، وحشت شبانه یا اختلالات دیگر خواب
- احساس خستگی مفرط و خواب‌آلودگی روزانه
- استرس و اضطراب شدید در ارتباط با خواب
- مشکلات روانی یا روحی مثل افسردگی یا اضطراب که به طور همزمان ظاهر شده‌اند
در این موارد، پزشک ممکن است شما را به متخصص خواب یا روانپزشک ارجاع دهد تا ارزیابی‌های دقیق‌تری انجام شود و درمان مناسب آغاز شود.
نکته‌های پایانی
- بختک خواب یک پدیده طبیعی است که در بسیاری از افراد رخ می‌دهد و معمولاً خطرناک نیست.
- شناخت علت‌ها و عوامل ایجادکننده، اولین قدم برای مدیریت آن است.
- رعایت نکات بهداشتی خواب و کنترل استرس می‌تواند به میزان چشمگیری احتمال وقوع بختک را کاهش دهد.
- در صورت تکرار مکرر یا همراه با سایر مشکلات خواب و روانی، حتماً به متخصص مراجعه کنید.
- با درمان و حمایت مناسب می‌توان زندگی سالم و بدون ترس از فلج خواب را تجربه کرد.
از شما متشکریم که تا انتهای این مقاله با ما همراه بودید. سوالات خود را در قسمت “نظرات” با ما در میان بگذارید، همچنین اگر ایده یا نظری در رابطه با این مطلب دارید، خوشحال می شویم آن را با ما در میان بگذارید.
بابونه شیرازی را با خواص کاهش اضطراب، افزایش شیر مادران، افزایش گلبول سفید، تقویت مو، اشتها آور، درمان سرماخوردگی، رفع بی خوابی و… با بهترین کیفیت، از فروشگاه عطارک تهيه نماييد.
